Fascynująca historia Willi Żabińskich

Zabytkowa, modernistyczna willa na terenie Warszawskiego ZOO, to dawne mieszkanie służbowe rodziny Jana Żabińskiego – dyrektora ZOO w latach 1929-1951, wybitnego polskiego zoologa, fizjologa, dydaktyka, popularyzatora zoologii, uczestnika Powstania Warszawskiego.

W 1939 roku warszawskie ZOO zostało zbombardowane. Wiele zwierząt zginęło lub uciekło, ocalałe wywieźli Niemcy. Willa przetrwała. Opustoszałe pomieszczenia ZOO, a także własny dom, Jan Żabiński wraz z żoną Antoniną wykorzystywali ukrywając Żydów, szmuglowanych z warszawskiego getta. W przemycie tym Żabiński sam brał udział, odwiedzając getto pod pretekstem poszukiwania odpadów do karmienia świń, hodowanych wówczas na terenie ZOO dla niemieckich żołnierzy. W ciągu trzech lat przez Ogród przeszły setki uciekinierów z getta, z których blisko stu – głównie dzieci i osoby chore – znalazło schronienie w piwnicy domu państwa Żabińskich.

Gdy w ZOO pojawiali się Niemcy (nota bene dość chętnie odwiedzający to miejsce) Antonina Żabińska siadała do fortepianu i grała fragment „Pięknej Heleny” Offenbacha – „Jedź, jedź na Kretę”. Był to umówiony sygnał, że trzeba się chować. Główną kryjówką była piwnica – dziś przekształcona w Izbę Pamięci i udostępniona zwiedzającym – która w czasie okupacji została tak zabezpieczona, że jedynym sposobem dostępu do „ukrytych” pomieszczeń był wykop w ziemi.

Wśród ukrywających się była rzeźbiarka Magdalena Gross i jej mąż, prawnik Maurycy Fraenkel, pisarka Rachela Auerbach, mistrz bokserski Samuel Kenigswein z żoną i dwójką dzieci, Marceli Lewi-Łebkowski z rodziną, Joanna Kramsztykówna, Leonia i Irena Tenenbaum (żona i córka zmarłego w getcie wybitnego entomologa Szymona Tenenbauma), mikrobiolog prof. Ludwik Hirszfeld – współorganizator Polskiej Akademii Nauk.

Większość ocalałych zamieszkała po wojnie w Izraelu. To na ich wniosek małżeństwo Żabińskich zostało uhonorowane w 1965 roku tytułem „Sprawiedliwy wśród narodów świata”, nadawanym przez Instytut Yad Vashem w Jerozolimie.

Historia okupacyjna Warszawskiego ZOO to jednak nie tylko pomoc żydowskim uciekinierom. Dom Państwa Żabińskich był też miejscem działalności konspiracyjnej, w którym Jan Żabiński – żołnierz Armii Krajowej w stopniu porucznika – przechowywał broń i materiały wybuchowe. Sam Żabiński brał czynny udział w Powstaniu Warszawskim dowodząc plutonem. W czasie powstańczych walk został ciężko ranny. Trafił do szpitala, a później do niemieckiej niewoli.